Χωρίς δικλείδες ασφαλείας

Του Χρήστου Χωμενίδη

Η πιο κρίσιμη νύχτα του έτους που μάς πέρασε -ίσως και όλων των ετών ύστερα από την παρολίγον ανάφλεξη στα Ίμια, το 1996- ήταν πανθομολογουμένως η νύχτα της 5ης Ιουλίου. Οι πρώτες ώρες μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος. Τότε που στην Πλατεία Συντάγματος διονυσιάζονταν οι οπαδοί του "υπερήφανου ΟΧΙ" ενώ λίγες εκατοντάδες μέτρα πιο πέρα...

Το τι συνέβαινε λίγες εκατοντάδες μέτρα πιο πέρα, στο Μέγαρο Μαξίμου, καλύπτεται κιόλας από την αχλύ του θρύλου. Κατά τον Γιάνη Βαρουφάκη, ο ίδιος μεν ίπτατο με τα φτερά του λαϊκού θριάμβου, ο στενός δε κύκλος του πρωθυπουργού έσπευσε να τον προσγειώσει ανώμαλα. Τρομαγμένοι, αντιμέτωποι με τις συνέπειες της μέχρι τότε πολιτικής τους, έκαναν στροφή 180 μοιρών και εκπαραθύρωσαν ατάκα κι επί τόπου τον οραματιστή Γιάνη. Οι φήμες -ανεξακρίβωτες εννοείται- προσθέτουν πικάντικες πινελιές: Πως εις εκ των εξ’απορρήτων του Αλέξη Τσίπρα προϋπάντησε τον υπουργό Οικονομικών με την κραυγή "μας πήρες στο λαιμό σου, κωλόπαιδο!" και τον πλάκωσε κυριολεκτικά στις μπουνιές. Ότι οι αλλεπάλληλες, αγωνιώδεις κλήσεις προς την Μέρκελ και τον Γιούνκερ έμεναν αναπάντητες -η Ευρώπη δεν καταδεχόταν να σηκώσει το τηλέφωνο στην Ελλάδα. Πως, όρθρου πιά βαθέος, εμφανίστηκε στην άλλη άκρη της γραμμής ο πρόεδρος Ολάντ και –αφού ενημέρωσε ότι οι εταίροι μάς λογίζουν ήδη εκτός της ζώνης του ευρώ– στη συνέχεια μαλάκωσε και έθεσε τους όρους για να μας υποδεχθούν, ως πρόβατο απολωλός, πίσω στη στάνη: Να συμφωνήσουν συμπολίτευση και αντιπολίτευση στην κατάρτιση ενός νέου μνημονίου, που θα έσφιγγε στο μη περαιτέρω τα λουριά για τη χώρα μας, ώστε να επανορθωθούν οι ζημιές του προηγούμενου εξαμήνου.

Ό,τι και αν ισχυρίζονται οι φήμες, όπου και αν καταλήξει ξεσκαρτάροντάς τες ο ιστορικός του μέλλοντος, το γεγονός είναι αναμφισβήτητο. Ο Αλέξης Τσίπρας συνειδητοποίησε, στις 5 Ιουλίου, ότι την πρόσκαιρη αποθέωσή του θα ακολουθούσε εθνική συμφορά ανυπολόγιστων διαστάσεων. Και αποφάσισε να διαχειριστεί το "ΟΧΙ" σαν να ήταν "ΝΑΙ".

Και το ερώτημα προβάλλει αδυσώπητο. Τι θα συνέβαινε –πού θα βρισκόμασταν σήμερα– εάν ο επικεφαλής της κυβέρνησης δεν έδειχνε, στο και πέντε, μία στοιχειώδη λογική; Εάν, μεθυσμένος από το 62%, ένοιωθε μετενσάρκωση του ΄Αρη Βελουχιώτη, του Τσε Γκεβάρα, του Σαμουήλ που ανατίναξε το Κούγκι, και προχωρούσε σε ρήξη με την Ευρωπαϊκή Ένωση;

Ποιος θα μπορούσε να τον φρενάρει; Σίγουρα όχι ο Πάνος Καμμένος.

Η πλειονότητα των Ελλήνων τού είχε μόλις προσφέρει την αμέριστη υποστήριξη της. Όσοι επεσήμαιναν πως το ερώτημα του δημοψηφίσματος υπήρξε έωλο και παραπειστικό και οι συνθήκες της διεξαγωγής του σκέτη παρωδία ελάχιστα είχαν ακουστεί. Ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είχε ευλογήσει θεσμικά τους κυβερνητικούς χειρισμούς – άσχετο κι άγνωστο τι έπραττε στο παρασκήνιο.

Αλλά και να είχε ορθώσει ανάστημα ο Πρόεδρος και να είχε αναπέμψει άπαξ –όπως του δίνει δικαίωμα το Σύνταγμα– το διάταγμα περί διεξαγωγής του δημοψηφίσματος, η κυβέρνηση θα του το είχε απλώς επιστρέψει απαράλλακτο. Και τότε θα ήταν υποχρεωμένος να το υπογράψει.

Αλλά και να είχε χρησιμοποιήσει ο Προκόπης Παυλόπουλος το ύστατο όπλο του, την παραίτηση, τι θα πετύχαινε; Καθήκοντα Προέδρου θα αναλάμβανε προσωρινά η Ζωή Κωνσταντοπούλου. Εφόσον δε η Βουλή διεπίστωνε την αδυναμία της να εκλέξει νέο Πρόεδρο, θα οδηγούμασταν ξανά στις κάλπες, με τον Σύριζα να κηρύττει ανένδοτο αγώνα εναντίον δήθεν της διαφθοράς και της διαπλοκής (στο κάδρο της οποίας θα είχε βάλει πλέον και τον Προκόπη Παυλόπουλο) και να κερδίζει θριαμβευτικά.

Η εικοτολογία, το "τι θα γινόταν αν", δεν έχει ιδιαίτερο νόημα παρά μονάχα στα μυθιστορήματα πολιτικής φαντασίας. Το γεγονός είναι ένα. Και είναι άκρως ανησυχητικό: Το πολίτευμά μας δεν διαθέτει καμία δικλείδα ασφαλείας.

Το Σύνταγμα του 1975, με το οποίο εγκαθιδρύθηκε η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία, έδινε ευάριθμες πλην αυξημένες εξουσίες στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Τον ήθελε ρυθμιστή του παιχνιδιού, θεσμικό φρένο στην περίπτωση που η οποιαδήποτε κυβέρνηση έπαιρνε τον κατήφορο. Τι εκπροσωπούσε ο Πρόεδρος; Όχι ασφαλώς τον άριστο των πολιτών. Αλλά μια ευρεία, τέλος πάντων, συναίνεση, εφόσον για την εκλογή του απαιτούνταν 180 ψήφοι. Μιά διάρκεια, αφού η πενταετής θητεία του υπερέβαινε εκείνη και της πιο μακρόβιας Βουλής.

Με την αναθεώρηση του 1986, ο Ανδρέας Παπανδρέου κατέστησε το πολίτευμά μας εντελώς πρωθυπουργοκεντρικό. Ο Πρόεδρος αποψιλώθηκε από τις αποφασιστικές αρμοδιότητές του. Κατέληξε πρόσωπο διακοσμητικό, παραστάτης της σημαίας. Το εκάστοτε κυβερνών κόμμα έκανε πλέον, δια του αρχηγού του, απόλυτο κουμάντο.

Στην Ελλάδα, η ηγεσία της Δικαιοσύνης, οι πρόεδροι των ανώτατων δικαστηρίων διορίζονται από το υπουργικό συμβούλιο. Οι επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων ομοίως. Όποιος ανεξάρτητος λειτουργός μπαίνει στο μάτι της κυβέρνησης απομακρύνεται με συνοπτικές συνήθως διαδικασίες. Πρόσφατο παράδειγμα ο Γιώργος Λούκος από το Φεστιβάλ Αθηνών. Παλαιότερα ο Χάρης Θεοχάρης και η Αικατερίνη Σαββαΐδου από την γενική γραμματεία δημοσίων εσόδων. Στη χώρα όπου η κάμηλος της φορολογικής ανεμελιάς των υπουργών Φλαμπουράρη και Σταθάκη καταπίνεται ευχαρίστως, πάντα θα βρίσκεται κάποιο πρόσχημα για να επιστρέφει ένας Γιώργος Λούκος εκεί όπου ανήκει: Στην Ευρώπη, μακριά από τα λιμνάζοντα νερά του καθ’ημάς πολιτισμού.

Η νέα αναθεώρηση του Συντάγματος μας –προς ποια άραγε κατεύθυνση;– έχει τεθεί ήδη επί τάπητος. Η αλλαγή του εκλογικού νόμου –επί το αναλογικότερον, ώστε ο Σύριζα, ακόμα και αν συρρικνωθεί εκλογικά, να είναι απαραίτητος για το σχηματισμό κυβέρνησης– συζητείται ευρέως. Εκείνο ωστόσο που θα ήταν αναγκαίο, η δημιουργία θεσμικών δικλείδων ασφαλείας, που θα ισορροπούν το παιχνίδι και θα προλαμβάνουν τυχόν εκτροχιασμούς, δεν το θίγει σχεδόν κανείς.

Στην Γαλλία, ο Πρόεδρος καλείται να συνεργαστεί με τη Βουλή, όπου όχι σπάνια αντιμετωπίζει μια εχθρική πλειοψηφία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Πρόεδρος ελέγχεται, μαρκάρεται στενά, από το Κογκρέσο και τη Γερουσία. Στην Ελλάδα επαφιόμαστε στο ότι κανενός πρωθυπουργού μας ο νους δεν θα ψηλώσει υπέρ το δέον...

* Ο κ. Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας