Η Σοβιετική Ένωση είχε το δικό της Brexit

Του Leonid Bershidsky
Ο Vladimir Bukovsky, ένας εξέχων πρώην αντιφρονών ο οποίος τώρα ζει στο Ηνωμένο Βασίλειο, έχει εδώ και καιρό παρομοιάσει την Ευρωπαϊκή Ένωση με τη Σοβιετική Ένωση, μια χώρα που μισούσε και πολέμησε - μια ηπιότερη εκδοχή της, εννοείται, αλλά με το δικό της τρόπο ιδεολογική και αντιδημοκρατική. Λίγοι ήταν πρόθυμοι να ακούσουν, αλλά τώρα, η Marine Le Pen, ηγέτης του γαλλικού Εθνικού Μετώπου, λέει ότι η ΕΕ έχει αρχίσει να αποσυντίθεται όπως ακριβώς και η Σοβιετική Ένωση. Η αναλογία αξίζει κάποια συζήτηση.
Υπάρχει κάτι στην ατμόσφαιρα μετά το Brexit που θυμίζει την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Όπως το έθεσε ο υπουργός Τύπου του Προέδρου Vladimir Putin, Dmitri Peskov, αυτή την εβδομάδα, "δεν θα είχαμε λόγο ίσως να κάνουμε ευθείς παραλληλισμούς, αλλά, ας πούμε, ότι μας περιμένει μία ταραχώδης, σκοτεινή και απρόβλεπτη περίοδος".
Σε αντίθεση με τον Peskov, η Le Pen δεν έχει ζήσει από πρώτο χέρι την εμπειρία της πτώσης της Σοβιετικής Ένωσης. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που δεν έχει κανένα πρόβλημα με τους άμεσους παραλληλισμούς. Σε μια πρόσφατη συνέντευξή της, η Le Pen υποστήριξε ότι η ΕΕ είναι αδύνατο να διορθωθεί όπως η κομμουνιστική υπερδύναμη:
Κάνουν ακριβώς ό,τι έκαναν στη Σοβιετική Ένωση. Όταν τα αποτελέσματα δεν ήταν σύμφωνα με τις προσδοκίες, [οι Σοβιετικοί] έλεγαν ότι δεν λειτούργησε επειδή δεν υπήρχε αρκετός κομμουνισμός. Έτσι και Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάθε φορά που υπάρχει μια αστοχία λένε ότι είναι επειδή δεν υπάρχει αρκετή Ευρώπη.
Για τους ανά την Ευρώπη εθνικιστές, η ΕΕ με τα υπερεθνικά της όργανα μοιάζει με την Σοβιετική Ένωση σε πολλά σημεία. Διοικείται βασικά από μη αιρετά όργανα, έχει ένα αδύναμο κοινοβούλιο, και προωθεί την πολιτική ορθότητα. Αυτό που τους ανησυχεί περισσότερο ωστόσο είναι αυτό που βλέπουν ως μία προσπάθεια να σβηστεί η εθνική ταυτότητα και να μπει ένα είδος ευρωπαϊκής υπερ-ταυτότητας στη θέση της. Υπό το πρίσμα αυτής της ανάγνωσης, αυτό που συνέβη στο Η.Β. θεωρείται ως η αρχή του είδους της εθνικιστικής αφύπνισης που διέλυσε τη Σοβιετική Ένωση. Αυτό που η Le Pen ονομάζει "άνοιξη του λαού" αναπόφευκτα θα παρομοιαστεί με τη λεγόμενη "παρέλαση των κυριαρχιών" του 1988-1991, όταν όλες οι σοβιετικές δημοκρατίες και ακόμη και μερικά συστατικά μέρη του πυρήνα της ίδιας της Ρωσίας αποφάσισαν ότι ήθελαν να είναι εθνικά κράτη.
Είναι εύκολο να παρασυρθούμε με αυτό. Οι εν λόγω κινήσεις ανεξαρτησίας πολλαπλασιάστηκαν στο πλαίσιο μιας οικονομικής κρίσης που προήλθε από το φθηνό πετρέλαιο. Ήταν, φυσικά, δριμύτερες από ο,τιδήποτε έχει βιώσει η ΕΕ - όπως ακριβώς η κυριαρχία του ολοκληρωτισμού της Σοβιετικής Ένωσης ήταν περισσότερο καταπιεστική και καταστροφική από ό,τι θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί ο πιο ακραίος ευρωσκεπτικιστής. Η οικονομική εξαθλίωση κατέστησε εύκολο για εθνικιστές και λαϊκιστές της Ουκρανίας και των χωρών της Βαλτικής να υποστηρίξουν ότι η κεντρική κυβέρνηση στη Μόσχα απομυζούσε τις δημοκρατίες. Οι Έλληνες κατά καιρούς φαίνονται να βρίσκονται σε παρόμοια τροχιά. "Υπό συνθήκες κρίσης και πείνας, ξαφνικά ένα είδος ιού ζήλιας αρχίζει να εξαπλώνεται", θυμάται ο Sergei Shakhrai, πρώην βοηθός του πρώτου προέδρου της Ρωσίας, Boris Yeltsin. "Στις χώρες της Βαλτικής φώναζαν, "Φτάνει πια το τάισμα της Μόσχας!" και στη Ρωσία, δεν ήθελαν να "ταΐζουν" την Κεντρική Ασία και τη Γεωργία".
Αυτό θυμίζει πολύ τα επιχειρήματα των υποστηρικτών του Brexit για τον προϋπολογισμό της ΕΕ και τα οφέλη που εκμεταλλεύονται οι μετανάστες της ΕΕ. Ωστόσο, αφού οι σοβιετικές δημοκρατίες απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, η ευημερία δεν ήρθε αμέσως. Αντ 'αυτού, οι οικονομίες τους βίωσαν μια απότομη καθίζηση, εν μέρει λόγω μιας κατάρρευσης στις καθιερωμένες αλυσίδες διακίνησης αγαθών και την εμφάνιση των εθνικών συνόρων και των τελωνειακών φραγμών.
Και τότε, τα κινήματα ανεξαρτησίας έγιναν ένας μανδύας για το είδος του ρατσισμού και άλλων διακρίσεων που έγιναν εμφανείς στο Ηνωμένο Βασίλειο μετά την ψηφοφορία και περιγράφονται εύστοχα στο Facebook από μια Λιθουανή έφηβο: "Νομίζω ότι με κάποιο τρόπο οι άνθρωποι που ήταν ήδη ρατσιστές έχουν αποκτήσει μεγαλύτερη άνεση στο να είναι ανοιχτά ρατσιστές την επομένη που το Η.Β. απέκτησε την "ανεξαρτησίας" του, έγραφε. "Επειδή είναι πια εντάξει να μου λένε ότι "Τώρα Θα Πρέπει να Φύγετε, γιατί ψηφίσαμε για την έξοδο και σας θέλουμε εκτός".
Η έφηβη, Egle Matulionyte, είναι πολύ μικρή για να θυμάται ότι το ίδιο συναίσθημα διοχετευόταν προς τους Ρώσους την εποχή που η Λιθουανία έγινε η πρώτη σοβιετική δημοκρατία που κήρυξε την ανεξαρτησία της το Μάρτιο του 1990. Όσοι μιλούσαν ρωσικά στους δρόμους των Λιθουανικών πόλεων ονομάζονταν "κατακτητές" - μια αναφορά στην κατοχή των χωρών της Βαλτικής από τον Στάλιν μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο - και τους φώναζαν να γυρίσουν σπίτι τους.
Αν το Brexit δημιουργήσει ένα κύμα αποχωρήσεων από την ΕΕ, είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τους ηγέτες των μεγαλύτερων χωρών να μαζεύονται πίσω από κλειστές πόρτες και να διαπραγματεύονται τους τελικούς όρους του διαζυγίου, με τον ίδιο τρόπο που οι πρόεδροι της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας συγκεντρώθηκαν στην Belovezhskaya Pushcha στα τέλη του 1991. Και είναι εξίσου εύκολο να φανταστεί κανείς τους διαδόχους τους να το αποκαλούν τραγωδία και πράξη προδοσίας, όπως έκαναν στα μετα-σοβιετικά κράτη.
Οι Βρετανοί υπέρμαχοι του "μένω Ευρώπη" το λένε ήδη για το Brexit και τους αρχιτέκτονές του. Και οι ΗΠΑ τώρα ανησυχούν ότι η διάβρωση της ΕΕ μπορεί να είναι σχεδόν τόσο αποσταθεροποιητική για την τρέχουσα παγκόσμια τάξη, όπως ήταν η Σοβιετική Ένωση στις αρχές του 1990.
Η αναλογία έχει όμως ένα προφανές μοιραίο ελάττωμα. Η Σοβιετική Ένωση βασίστηκε στον εξαναγκασμό. Η ΕΕ - ό,τι κι αν λέγεται για την οικονομική πίεση της Γερμανίας προς τα ασθενέστερα μέλη – δεν έχει την ίδια βάση. Μετά την απόσχιση της Λιθουανίας, ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ την δήλωσε αμέσως ως παράνομη. Επιχείρησε να επιβάλει οικονομικές κυρώσεις εναντίον της αποσχιστικής δημοκρατίας, αλλά το σχέδιο αυτό δεν λειτούργησε, και τον Ιανουάριο του 1991, στρατεύματα στάλθηκαν στην πρωτεύουσα της Λιθουανίας, Βίλνιους. Δεκατρείς Λιθουανοί έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια των μάταιων επιθέσεων. Εν τω μεταξύ, στη Μόσχα, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωναν κατά της χρήσης βίας: Παρά τον εθνικιστικό χαρακτήρα της λιθουανικής επανάστασης, οι Ρώσοι εκείνο τον καιρό την έβλεπαν ως ένα βήμα προς την δική τους ελευθερία από τον κομμουνισμό.
Φανταστείτε τις Βρυξέλλες να οργανώνουν διαμαρτυρία κατά της απόφασης του Ηνωμένου Βασιλείου να αποσχισθεί και να αποπειρώνται να το τιμωρήσουν επιβάλλοντας οικονομικούς περιορισμούς. Φανταστείτε διαδηλώσεις υπέρ του Brexit στο Βερολίνο, εμπνευσμένες από την ελπίδα ότι οι γενναίοι Βρετανοί θα χαράξουν το μονοπάτι προς την ελευθερία για την υπόλοιπη Ευρώπη.
Δεν υπάρχει καμία ηθική ανταμοιβή στην έξοδο από την ΕΕ, όπως αισθάνονταν οι χώρες της Βαλτικής όταν εγκατέλειπαν τη Σοβιετική Ένωση, τερματίζοντας έτσι μια περίοδο κατοχής. Δεν υπάρχει κανένα γηραιό, αλλά ακόμα επικίνδυνο, φίδι για να σκοτώσεις - μόνο μια ανοιχτή πόρτα για να χτυπήσεις.
Υπάρχουν, ωστόσο, διδάγματα που μπορεί να πάρει κανείς από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Τα υπερκράτη με κακή διαχείριση - επίσης γνωστά ως αυτοκρατορίες - τείνουν να καταρρέουν. Ωστόσο, η ζήλια, ο ρατσισμός και μία επίμονη επιθυμία να προχωράς μόνος δεν οδηγούν σε πλούτη. Οι χώρες της Βαλτικής βρήκαν σχετική οικονομική ευημερία στην ΕΕ, μια ένωση που ελεύθερα επιλέγεις να είσαι μέλος. Αν και ήταν τα πρώτα που ταρακούνησαν τα θεμέλια της Σοβιετικής Ένωσης, θα είναι κατά πάσα πιθανότητα μεταξύ των τελευταίων που θα εγκαταλείψουν την ΕΕ εάν διαλυθεί.